Şamaxı şəhəri

Şamaxı - Azərbaycanda rayon. Baş Qafqaz silsiləsinin cənub-şərq ətəklərində, respublika paytaxtından 118 kilometr məsafədə yerləşən Şamaxı Azərbaycanın qədim tarixə malik şəhərlərindən biridir. Sahəsi 1611 km2, əhalisi 85,3 min nəfərdir. Rayon ərazisində 3 tibb müəssəsi, 97 mədəniyyət ocağı fəaliyyət göstərir. Tarixi İlk dəfə adı yunan coğrafiyaşünası Ptolomeyin əsərində “Samaxeya” və “Kemaxeya” kimi çəkilən Şamaxı haqqında bir çox antik dövr ərəb, fars, türk, rus və orta əsr Avropa müəllifləri geniş məlumatlar vermişlər. Şamaxı uzun illər ərəb xilafətinə tabe olan bir ərazi olmuşdur. Bu xilafət zəifləkdikdən sonra Şamaxıda feodal dövləti, yəni Şirvanşahlar dövləti yaranmışdır.

Şirvanşahlar dövlətinin çiçəklənməsi I Şah İbrahimin dövrünə təsadüf edir. Bu dövrü əhatə edən 1382-1417-ci illərdə Şamaxı həm iqtisadi, həm də mədəni cəhətdən sürətlə inkişaf etmiş və bir sıra xarici ölkələrlə böyük ticarət əlaqələri qurmuşdur. Şirvanşahlar dövləti süqut etdikdən sonra isə bu ərazi bəylərbəyi üsulidarəsi ilə idarə edilmişdir. Buna baxmayaraq Şamaxı yenidən ayağa qalxmış, öz iqtisadiyyatını və mədəniyyətini inkişaf etdirmişdir. Tez-tez baş verən zəlzələlər şəhəri bir neçə dəfə tamamilə dağıtmışdı. Ona görə də şəhərdə qədim tarixi abidələr, demək olar ki, qalmamışdı. Qərbi, şərqi və cənubu birləşdirən bir mərkəz olan Şamaxıda rus tacirlərinin öldürülməsi nəticəsində İran-Rus müharibəsi başlandı. Böyük Pyotr Şamaxı üzərinə yeridi və onu əsl xarabazara çevirdi. XVIII əsrin ortalarında xanlığa çevrilən Şamaxı on doqquzuncu yüzilliyin əvvəllərində Rusiyanın tərkibinə daxil olmuşdur. Bundan sonra Şamaxı qəza və quberniya mərkəzinə çevrilmişdir. 1920-ci ildə Azərbaycan rus bolşevikləri tərəfindən işğal edildikdən sonra Şamaxı on il yenə də quberniya mərkəzi olmuşdur. Keçən əsrin 30-cu illərindən sonra Şamaxı rayon kimi fəaliyyət göstərmişdir. Sərhəd rayonlar Ağsu, İsmayıllı, Qobustan, Xızı, Quba Kəndlər və qəsəbələr Adnalı, Astraxanovka, Acı Dərə, Aşkar, Avaxıl, Bağırlı, Böyük Xınıslı, Cabanı, Çaylı, Çarhan, Çaylı-2, Çağan-1, Çağan-2, ÇıraqIı, ÇölGöylər, Çuxuryurd, DağBağırlı, Dəmirçi, Dədəgünəş, Dzerjinovka, Əngixaran, Əhmədli, Ərçiman, Günəşli, Göylər, Hacılı, Hacıqədirli, Həmyəli, Keçmədin, Kərkəng, Kələxana, Kirovka, Qaladərəsi, Qaravəlli, Qəleybuğurd, Qonaqkənd, Lalazar, Meysəri, Məlikçobanı, Mərzəndiyə, Mədrəsə, Məlhəm, Məlcək, Mirikənd, Muğanlı, Nüydü, Ovculu, Pirbəhli, Sabir, Səfalı, Sis, Şirvan, Şərədil, Talışnuru, Yusif Məmmədəliyev ad.(Pirgulu), Yenikənd, Yeni Astraxanovka, Y.Dmitrovka, Zaratxeybəri, Bələdiyyələr Rayonda 1 şəhər, 3 qəsəbə və 46 kənd bələdiyyəsi fəaliyyət göstərir. Bələdiyyə sistemində 372 nəfər işləyir. Görkəmli şəxslər haqqında Bu gün bütün Azərbaycan xalqının fəxri olan Ə.Xəqani, İ.Nəsimi, S.Ə.Şirvani, M.Ə.Sabir, M.Hadi, A.Səhhət, S.M.Qənizadə, C.Cəbrayılbəyli, Ömər İbn Kafiyəddin, Hacı Zeynalabdin Şirvani, Qasımbəy Hacıbababəyov, Zivərbəy Əhmədbəyov və başqaları Azərbaycan mədəniyyətinə böyük incilər bəxş etmişlər. Görkəmli elm xadimlərindən olan akademiklərdən Məmmədağa Şirəliyev, Gül Qasımov, Məmmədağa Qəniyev, Ağasəməd Əlizadə, Şamil Əzizbəyov, Ələşrəf Əlizadə, Musa Əliyev, Saleh Rüstəmov, İbrahim Səfərov, Əbdülhab Salamzadə, Sədi İmanov,Fərhad İbrahimov, Əbdülvahab Həsənov, professorlardan Əzizə Cəfərzadə, Əlövsət Abdullayev, Nurəddin Mikayılov, Aləm Nuriyev, Nəsbət Mehdiyeva və başqaları Şamaxının yetirmələridir. Şamaxıda anadan olanlar * Mirzə Ələkbər Sabir * İsmayıl Əfəndiyev * Xaqani Şirvani * Zivər bəy Əhmədbəyov * Tərlan Əliyarbəyov